Τι είναι υπογονιμότητα
Αίτια υπογονιμότητας
Θεραπεία υπογονιμότητας
Η υπογονιμότητα είναι δυστυχώς συνηθισμένη κατάσταση. Περίπου το 1/6 των παντρεμένων ζευγαριών είναι άτεκνα χωρίς τη θέλησή τους. Τα τελευταία χρόνια αυξήθηκε η δημοσιότητα σχετικά με την υπογονιμότητα και τις τεχνικές υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (εξωσωματική γονιμοποίηση), το οποίο οδήγησε στην ελάττωση του στίγματος της στειρότητας και της επιφυλακτικότητας των ζευγαριών να αναζητήσουν συμβουλή.
Τι είναι υπογονιμότητα;
Είναι η αποτυχία σύλληψης ενός ζευγαριού μετά από τακτικές σεξουαλικές επαφές, χωρίς προφύλαξη ή χωρίς χρήση αντισυλληπτικών μέσων ενός χρόνου.
Αίτια υπογονιμότητας:
Διακρίνονται σε αίτια που αφορούν τον άνδρα (ανδρικός παράγοντας) και σε αίτια που αφορούν την γυναίκα (γυναικείος παράγοντας).
Α) Ανδρικός παράγοντας
Ο ανδρικός παράγοντας αποτελεί το κύριο αίτιο υπογονιμότητας στο 1/5 των ζευγαριών. Η εκτίμηση του παράγοντα αυτού γίνεται με το σπερμοδιάγραμμα, με το οποίο αξιολογείται ο αριθμός, η μορφολογία και η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων. Το σπερμοδιάγραμμα πρέπει να πραγματοποιείται μετά από αποχή τριών ημερών και απαιτούνται 2 τουλάχιστον δείγματα σε διάστημα 15 ημερών. Η εξέταση αυτή θα κρίνει αν το σπέρμα είναι γονιμοποιήσιμο ή όχι και αναλόγως θα διερευνηθεί η αιτία της ανδρικής υπογονιμότητας σε συνεργασία με τον ουρολόγο.
Β) Γυναικείος παράγοντας
1. Διαταραχές της ωορρηξίας.
Είναι η συχνότερη αιτία γυναικείας υπογονιμότητας και οφείλεται σε:
– ορμονικές διαταραχές του ορμονικού άξονα της γυναίκας (υποθάλαμος – υπόφυση –ωοθήκες) με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η λειτουργία των ωοθηκών.
– πολυκυστικές ωοθήκες
– έντονο stress (ψυχοσυναισθηματικό ή επίπονη φυσική άσκηση)
– διαταραχές του σωματικού βάρους (μεγάλη απώλεια κιλών ή υπερβολική αύξηση του βάρους. Ο καλύτερος τρόπος για να ελέγξουμε την ωορρηξία είναι ο συνδυασμός διαδοχικών υπερηχογραφημάτων και η μέτρηση των γυναικείων γεννητικών ορμονών σε συγκεκριμένη φάση του κύκλου της γυναίκας. Επίσης πρέπει να τονισθεί ότι η χρονική στιγμή της σεξουαλικής επαφής σε σχέση με την ωορρηξία ασκεί μία σημαντική επιρροή στην πιθανότητα για σύλληψη. Η καλύτερη συχνότητα των επαφών είναι κάθε (2 – 3) ημέρες κατά το πρώτο ήμισυ του κύκλου της γυναίκας και κάθε δεύτερη μέρα κατά τον προβλεπόμενο χρόνο της ωορρηξίας. Είναι λοιπόν σημαντικό ο ιατρός να συμβουλεύει τα ζευγάρια σχετικά με τη συχνότητα των επαφών και να προσπαθεί να διαλύσει τις εντάσεις που συχνά δημιουργούνται λόγω αυτών των διατεταγμένων επαφών.
2.Κολπικός – τραχηλικός παράγοντας
Διάφορες φλεγμονώδεις καταστάσεις (κολπίτιδες – τραχηλίτιδες) μπορεί να αλλοιώσουν την ποιότητα της τραχηλικής βλέννας, η οποία είναι ο διάδρομος των σπερματοζωαρίων από τον κόλπο μέσα στην μήτρα. Απαιτείται λοιπόν καλλιέργεια κολπικού και τραχηλικού υγρού και θεραπεία της μικροβιακής φλεγμονής.
3.Σαλπιγγικός παράγοντας
Οφείλεται σε:
– βλάβη των σαλπίγγων (απόφραξη των σαλπίγγων, υδροσάλπιγγα, συμφύσεις) λόγω φλεγμονής.
– ενδομητρίωση
– απουσία της μίας ή και των δύο σαλπίγγων λόγω προηγούμενης χειρουργικής επέμβασης (πχ εξωμήτριος κύηση).
Η απόφραξη των σαλπίγγων οφείλεται κατά κύριο λόγο σε μικρόβια, το κυριότερο των οποίων είναι τα χλαμύδια. Το μικρόβιο αυτό προκαλεί «ύπουλα» και «αθόρυβα» υπογονιμότητα στη γυναίκα διότι δεν δίνει έντονα συμπτώματα για να υποψιασθεί η γυναίκα την σοβαρότητα της φλεγμονής. Απαιτείται άμεση θεραπεία με την κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή για την εκρίζωση του μικροβίου αυτού.
Η θεραπεία του σαλπιγγικού παράγοντα είναι χειρουργική με την μέθοδο της χειρουργικής λαπαροσκόπησης και αφορά την αφαίρεση της σάλπιγγας (σαλπιγγεκτομή), την λύση συμφύσεων γύρω από την σάλπιγγα και την ωοθήκη και την αφαίρεση των εστιών της ενδομητρίωσης.
4. Παθήσεις της μήτρας.
Οι παθολογικές καταστάσεις της μήτρας που συνδέονται με υπογονιμότητα αφορούν συγγενείς ανωμαλίες της μήτρας, ενδομητρικές συμφύσεις, ενδομητρικούς πολύποδες, φλεγμονές της μήτρας (ενδομητρίτιδα) και τέλος τα ινομυώματα της μήτρας.
Η ενδομητρίτιδα, εφόσον επιβεβαιωθεί με την μέθοδο της διαγνωστικής υστεροσκόπησης, αντιμετωπίζεται συντηρητικά με τη δέουσα αντιβιοτική αγωγή. Όλες οι υπόλοιπες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται με τη μέθοδο της χειρουργικής υστεροσκόπησης. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στα ινομυώματα της μήτρας τα οποία μπορεί να μην ευθύνονται άμεσα για την υπογονιμότητα της γυναίκας αλλά προκαλούν επιπλοκές κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης. Τα ινομυώματα τα οποία βρίσκονται έξω από το τοίχωμα της μήτρας (υπορογόνια) ή εκείνα που βρίσκονται στο τοίχωμα της μήτρας (ενδοτοιχωματικά) αλλά δεν παραμορφώνουν την κοιλότητα της μήτρας, δεν επηρεάζουν την εξέλιξη της κύησης, επομένως δεν γίνεται χειρουργική παρέμβαση.
Τα ινομυώματα όμως εκείνα που πιέζουν την κοιλότητα της μήτρας και είναι άνω των 5 εκατοστών, πρέπει να αφαιρούνται με την μέθοδο της χειρουργικής λαπαροσκόπησης. Τα ινομυώματα που εντοπίζονται μέσα στην κοιλότητα της μήτρας (υποβλεννογόνια) αυξάνουν την πιθανότητα για αποβολή του εμβρύου αντιμετωπίζονται επιτυχώς με την μέθοδο της χειρουργικής υστεροσκόπησης.
5.Ηλικία
Η γονιμότητα υποχωρεί με την ηλικία. Όσο αυξάνεται η ηλικία της γυναίκας, τόσο ελαττώνεται η ποιότητα των ωαρίων που έχει η γυναίκα στις ωοθήκες της και αυξάνεται το ποσοστό των χρωμοσωμιακών ανωμαλιών. Πιστεύεται ότι η γονιμότητα μιας γυναίκας πέφτει σημαντικά μετά την ηλικία των 37 ετών.
6.Παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής
Το κάπνισμα, η αυξημένη κατανάλωση οινοπνεύματος, η έντονη άσκηση, το άγχος,οι περιβαλλοντικές ρυπαντικές ουσίες έχουν δυσμενή επίδραση πάνω στην αναπαραγωγική υγεία της γυναίκας.
Γ) Ανεξήγητη υπογονιμότητα
Αποτελεί αιτία υπογονιμότητας στο ¼ των ζευγαριών. Ως ανεξήγητη υπογονιμότητα ορίζεται η κατάσταση εκείνη στην οποία έχουν ελεγχθεί όλοι οι παράγοντες υπογονιμότητας αλλά δεν έχει βρεθεί κάτι παθολογικό.
Διάγνωση υπογονιμότητας:
Για τον άνδρα: σπερμοδιάγραμμα και παραπομπή, εφόσον τίθεται πρόβλημα σε ουρολόγο.
Για τη γυναίκα:
– Κολπικό υπερηχογράφημα – τρισδιάστατη υπερηχογραφία (για έλεγχο του τραχήλου, της μήτρας και των ωοθηκών.
– υστεροσαλπιγγογραφία (για έλεγχο της βατότητας των σαλπίγγων)
Με την Υ.Σ.Γ απεικονίζεται η κοιλότητα της μήτρας και σάλπιγγας. Έτσι αναδυκνείονται τυχόν κωλύματα (μερική ή ολική απόφραξη) των σάλπιγγων, μόρφωμα στην κοιλότητα της μήτρας κ΄ επιβεβαιώνεται η ανατομική και λειτουργική ακεραιότητα αυτών.
Η εξέταση αυτή είναι μια σειρά που λαμβάνονται μετά από έκχυση ειδικών σκιαγραφικών υλικών στο τράχηλο της μήτρας. Σκιαγραφούνται ο τραχηλικός σωλήνας η κοιλότητα της μήτρας, οι σάλπιγγες και η έξοδος του σκιαγραφικού υγρού προς το κατώτερο σημείο της κοιλιάς της γυναίκας(περιτοναϊκή κοιλότητα). Έτσι μπορούν να αναγνωριστούν διάφορες παθολογικές καταστάσεις όπως: μορφώματα στην κοιλότητα της μήτρας (πολύποδες, ινομυώματα , συμφύσεις),διαπλαστικές ανωμαλίες της μήτρας (δίκερη,δίδελφυς,διαφραγματοφόρος) απόφραξη των σαλπιγγών μετά από λοιμώξεις, υδροσάλπιγγα κ΄τέλος μπορεί να τεθεί διάγνωση της ανεπάρκειας τραχήλου τής μήτρας, ενός εκ των σημαντικών αιτιών καθέξιν αποβολών.
Η Υ.Σ.Γ γίνεται κατά την 6η-9η ημέρα του κύκλου της γυναίκας.
Πλεονεκτήματα της μεθόδου αυτής είναι η αναγνώριση τυχόν παθολογίας της μήτρας κ΄ των σαλπιγγών και η θεραπευτική δράση αφού η δίοδος του σκιαγραφικού από την μήτρα και τις σάλπιγγες μπορεί να λύσει τυχόν συμφύσεις κ΄μικροαποφράξεις.
Μειονεκτήματα της μεθόδου είναι ο πόνος κατά την χορήγηση του σκιαγραφικού, η άβολη εξέταση η οποία διαρκεί περίπου 20΄-30΄λεπτά, η ακτινοβολία, η πυελική φλεγμονή(σε μικρό ποσοστό), η κολπική αιμόρρια για περίπου 1 -2 ημέρες κ΄ τέλος η αλλεργική αντίδραση στο σκιαγραφικό.
Σύγχρονή μέθοδος που παίζει πρωταρχικό ρόλο στον τομέα της απεικόνισης των σαλπίγγων κ΄ της μήτρας είναι η ΤΡΙΣΔΙΑΣΤΑΤΗ ΥΠΕΡΗΧΟ ΣΑΛΠΙΓΓΟΓΡΑΦΙΑ
– ορμονολογικός έλεγχος της γυναίκας
– καλλιέργειες κολπικού και τραχηλικού υγρού για τον αποκλεισμό μικροβιακών αιτίων και λοιμώξεων του γεννητικού σωλήνα.
– Λαπαροσκόπηση. Η διαγνωστική λαπαροσκόπηση γίνεται όταν υπάρχει σοβαρή υποψία α) ενδομητρίωσης έξω από την ωοθήκη που δεν μπορεί να διαγνωσθεί με την τρισδιάστατη υπερηχογραφία και β) ύπαρξης συμφύσεων μεταξύ σαλπίγγων και ωοθηκών (σαλπιγγικός παράγοντας υπογονιμότητας).
Θεραπεία υπογονιμότητας
Στηρίζεται στην λεπτομερειακή διερεύνηση του υπογόνιμου ζευγαριού και στην εξατομικευμένη προσέγγισή του. Η θεραπεία είναι αιτιολογική και είναι χειρουργική (χειρουργική υστεροσκόπηση, χειρουργική λαπαροσκόπηση) ή συντηρητική (αντιφλεγμονώδης αντιβιοτική θεραπεία).
Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις προτείνεται η μέθοδος της σπερματέγχυσης ή η διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Η σπερματέγχυση είναι μία ανώδυνη διαδικασία χωρίς ταλαιπωρία της γυναίκας, όπου το σπέρμα του άνδρα, το οποίο έχει επεξεργασθεί και ενδυναμωθεί όσον αφορά την γονιμοποιητική του ικανότητα, μέσω καθετήρα, διοχετεύεται μέσα στην κοιλότητα της μήτρας. Ο χρόνος που γίνεται αυτή η διαδικασία είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά στην ωορρηξία. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι οι σάλπιγγες να μην έχουν απόφραξη, δηλαδή να είναι ανοιχτές – βατές.
Η εξωσωματική γονιμοποίησης αποτελεί την λύση στην υπογονιμότητα του ζευγαριού, εφόσον όλες οι προηγούμενες θεραπείες έχουν αποτύχει. Η μέθοδος της εξωσωματικής διαρκεί από 10 ημέρες έως και 1 μήνα ανάλογα με το πρωτόκολλο που θα ακολουθηθεί. Η γυναίκα παίρνει συγκεκριμένα φάρμακα με σκοπό να διεγερθούν οι ωοθήκες για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη παραγωγή ωαρίων. Κατόπιν, υπό ελαφρά μέθη, γίνεται η ωοληψία – συλλογή των ωαρίων τα οποία γονιμοποιούνται από τα σπερματοζωάρια στο εργαστήριο, υπό την άμεση επίβλεψη του εμβρυολόγου, με τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ή περισσοτέρων εμβρύων καλής ποιότητας.